تصور کنید در ۷۵۰ سال پیش، در قلب تبریز، شهری علمی وجود داشت که در آن دانشجویانی از سراسر دنیا گرد هم می‌آمدند تا در محضر بزرگ‌ترین اساتید زمان خود به یادگیری علوم مختلف بپردازند. شهری که در آن، کتابخانه‌هایی مملو از نسخه‌های خطی، بیمارستانی مجهز برای آموزش پزشکی، مدارس عالی، کارگاه‌های صنعتی، و مراکز پژوهشی فعالیت می‌کردند. اینجا ربع رشیدی است؛ نخستین شهر دانشگاهی ایران. برای اینکه بدانید بنای ربع رشیدی شامل چه موسساتی بود؟ کجا واقع شده؟ با تریپ تودی همراه شوید.
بنای ربع رشیدی چه موسساتی دارد؟
ربع رشیدی یکی از بناهای تاریخی و ارزشمند شهر تبریز است که در خیابان عباسی واقع شده و به سبک معماری ایرانی ساخته شده است. این مجموعه در حقیقت یک شهر دانشگاهی پیشرفته بود که حدود ۷۵۰ سال پیش (در قرن هفتم هجری قمری) توسط رشیدالدین فضل‌الله همدانی، وزیر دانشمند و سیاستمدار ایلخانی، تأسیس شد.
این مجموعه شامل موسساتی نظیر مدارس عالی، کتابخانه، بیمارستان، مسجد، دارالایتام، کارگاه‌های صنعتی، حمام، و مهمانسرا بود که نه‌تنها مرکزی برای آموزش علوم مختلف، بلکه شهری علمی با تمامی امکانات زندگی به شمار می‌رفت. ربع رشیدی به نوعی نخستین نمونه از دانشگاه‌های مدرن جهان محسوب می‌شود که با نگاهی فراتر از زمان خود، الگویی برای مراکز علمی آینده شد.
ربع رشیدی؛ فراتر از یک دانشگاه
بر خلاف مدارس معمولی آن زمان، ربع رشیدی فقط یک مرکز علمی نبود، بلکه یک شهر دانشگاهی کوچک و مستقل بود که تمامی امکانات لازم برای زندگی، تحصیل، پژوهش و کار را داشت. این مجموعه شامل بخش‌های زیر بود:
- کتابخانه: دارای هزاران جلد کتاب علمی و تاریخی که از مناطق مختلف جمع‌آوری شده بود.
- مدرسه: برای آموزش علوم مختلف، از فقه و فلسفه گرفته تا پزشکی و ریاضیات.
- مسجد: محلی برای عبادت و تجمع علمی و مذهبی دانشجویان و اساتید.
- دارالایتام: مرکزی برای حمایت از کودکان یتیم و آموزش آن‌ها.
- حمام و مهمانسرا: امکانات رفاهی برای دانشجویان، اساتید و مسافران.
- بیمارستان (دارالشفا): مکانی برای درمان بیماران و آموزش پزشکی.
- مدارس عالی: مراکزی برای تحصیلات تکمیلی و پژوهش.
- کارگاه های صنعتی: محلی برای آموزش و تولید صنایع دستی، نساجی و سایر مهارت‌ها.
چرا ربع رشیدی مهم بود؟
ربع رشیدی، یکی از نخستین نمونه های دانشگاه های مدرن جهان بود که به عنوان الگویی برای توسعه علم و پژوهش در تاریخ ایران ماندگار شد.
ویژگی های ربع رشیدی
- اولین مرکز علمی بین‌المللی ایران: اساتید و دانشجویانی از کشورهای مختلف مانند چین، هند، مصر و شامات در این مرکز فعالیت می‌کردند.
- الگوی شهرهای دانشگاهی امروزی: ساختار این مجموعه شباهت زیادی به شهرهای دانشگاهی مدرن دارد.
- نظام وقف علمی: رشیدالدین برای تأمین هزینه‌های این مجموعه، املاک زیادی را وقف کرد که یکی از نخستین نمونه‌های وقف علمی پایدار در تاریخ ایران محسوب می‌شود.
- ترویج دانش و پژوهش: علاوه بر علوم دینی، علوم تجربی، پزشکی و فلسفه نیز در اینجا تدریس می‌شد.
با گذشت زمان و درگیری‌های سیاسی، ربع رشیدی رو به ویرانی رفت. امروزه تنها ویرانه‌هایی از این مجموعه در تبریز باقی مانده است که نشانه‌ای از شکوه علمی ایران در قرون گذشته است.
