جمعیت‌شناسی هر کشوری آینه‌ای از تاریخ، فرهنگ و شرایط اجتماعی آن است. در روسیه، یکی از موضوعات قابل توجه در آمار جمعیتی، برتری قابل توجه تعداد زنان نسبت به مردان است.
این عدم تعادل جنسیتی، که در بسیاری از کشورهای جهان کمتر دیده می‌شود، ریشه در عوامل تاریخی، اجتماعی، اقتصادی و حتی فرهنگی دارد.
مجله گردشگری تریپ تودی در این مقاله به بررسی دلایل این پدیده می‌پردازد و به این پرسش پاسخ می‌دهد که چرا مردان در روسیه به‌ظاهر “غیب‌شان زده است”. با نگاهی دقیق به تاریخ، جنگ‌ها، الگوهای زندگی و شرایط امروزی، این موضوع را به شکلی ساده و جامع توضیح می‌دهیم.
تاریخ و جنگ؛ جنگ جهانی دوم و تلفات سنگین مردان
یکی از مهم‌ترین دلایل کاهش جمعیت مردان در روسیه، تأثیرات جنگ جهانی دوم است. این جنگ، که در روسیه به “جنگ بزرگ میهنی” معروف است، بین سال‌های 1941 تا 1945 میلیون‌ها نفر از مردم شوروی سابق را به کام مرگ کشاند.
تخمین زده می‌شود که حدود 20 تا 27 میلیون نفر از شهروندان شوروی در این جنگ جان خود را از دست داده‌اند، که اکثریت قریب به اتفاق آن‌ها مردان جوان بودند.
این تلفات عظیم باعث شد که پس از جنگ، تعداد زنان به طور قابل توجهی بیشتر از مردان باشد. برای مثال، در سال 1950، به ازای هر 100 زن در شوروی، تنها 76 مرد وجود داشت. این شکاف جنسیتی تا دهه‌ها بعد نیز تأثیر خود را بر جمعیت‌شناسی روسیه حفظ کرد.
جنگ‌های دیگر و درگیری‌های نظامی
علاوه بر جنگ جهانی دوم، سایر درگیری‌های نظامی مانند جنگ‌های چچن در دهه‌های 1990 و اوایل 2000 و همچنین درگیری‌های اخیر در اوکراین، به کاهش جمعیت مردان کمک کرده است.
اگرچه این درگیری‌ها به اندازه جنگ جهانی دوم گسترده نبودند، اما همچنان تعداد قابل توجهی از مردان جوان را از جامعه خارج کردند. این موضوع به‌ویژه در مناطق روستایی، که مردان بیشتر به خدمت سربازی می‌روند، تأثیر بیشتری داشته است.
امید به زندگی؛ چرا مردان روس زودتر می‌میرند؟
یکی از عوامل کلیدی در عدم تعادل جنسیتی، تفاوت قابل توجه در امید به زندگی بین مردان و زنان در روسیه است. در سال 2023، امید به زندگی برای مردان حدود 68 سال و برای زنان حدود 78 سال بود.
این شکاف 10 ساله یکی از بزرگ‌ترین تفاوت‌های جنسیتی در امید به زندگی در جهان است. دلایل این اختلاف شامل سبک زندگی، مصرف الکل، بیماری‌های مزمن و استرس‌های اجتماعی است.
مردان در روسیه بیشتر در معرض مرگ‌ومیر ناشی از بیماری‌های قلبی، سرطان و حوادث هستند، که همگی به کاهش جمعیت مردان کمک می‌کنند.
نقش الکل و سبک زندگی ناسالم
مصرف بیش از حد الکل یکی از عوامل اصلی کاهش امید به زندگی مردان در روسیه است. فرهنگ مصرف مشروبات الکلی، به‌ویژه ودکا، در میان مردان رواج زیادی دارد.
مطالعات نشان داده‌اند که بیش از 30 درصد مرگ‌ومیر مردان در سنین میانسالی به مشکلات مرتبط با الکل، مانند بیماری‌های کبدی، حوادث رانندگی و خودکشی، مربوط است.
علاوه بر این، سیگار کشیدن و رژیم غذایی ناسالم نیز به افزایش بیماری‌های قلبی و عروقی در میان مردان منجر شده است. در مقابل، زنان به طور کلی کمتر به مصرف الکل و سیگار روی می‌آورند و سبک زندگی سالم‌تری دارند.
مهاجرت و خروج مردان از روسیه
مهاجرت نیز نقش مهمی در کاهش جمعیت مردان در روسیه دارد. در دهه‌های اخیر، بسیاری از مردان جوان، به‌ویژه متخصصان و افراد تحصیل‌کرده، به دلیل مشکلات اقتصادی، بی‌ثباتی سیاسی یا جستجوی فرصت‌های شغلی بهتر، کشور را ترک کرده‌اند.
این مهاجرت‌ها به‌ویژه در دهه 1990، پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، شدت گرفت. مردان بیشتر از زنان به کشورهای اروپایی، آمریکا یا کانادا مهاجرت کرده‌اند، زیرا اغلب آن‌ها در مشاغل پرخطر یا تخصصی مانند مهندسی و فناوری مشغول به کار بودند. این موضوع باعث شده که تعداد مردان در گروه‌های سنی جوان‌تر کاهش یابد.
تأثیر تحریم‌ها و مشکلات اقتصادی
تحریم‌های اقتصادی و کاهش فرصت‌های شغلی در سال‌های اخیر نیز به مهاجرت مردان دامن زده است. بسیاری از مردان جوان برای یافتن شغل‌های پردرآمد در خارج از کشور، به‌ویژه در حوزه‌های فناوری و ساخت‌وساز، به کشورهای دیگر سفر کرده‌اند.
این مهاجرت‌ها، هرچند به طور مستقیم جمعیت را کاهش نمی‌دهند، اما باعث می‌شوند که تعداد مردان فعال در جامعه کمتر از زنان باشد.
تأثیرات اجتماعی و فرهنگی بر عدم تعادل جنسیتی
فرهنگ مردسالارانه در روسیه به مردان فشار می‌آورد تا نقش‌های سنتی مانند نان‌آور خانواده یا سرباز را ایفا کنند. این انتظارات اجتماعی گاهی مردان را به سمت رفتارهای پرخطر مانند مصرف الکل، رانندگی خطرناک یا حتی درگیری‌های خشونت‌آمیز سوق می‌دهد.
این رفتارها نه تنها به کاهش امید به زندگی منجر می‌شوند، بلکه باعث می‌شوند مردان در سنین پایین‌تر از جامعه حذف شوند، در حالی که زنان معمولاً زندگی محتاطانه‌تری دارند.
مشکلات ازدواج و تشکیل خانواده
عدم تعادل جنسیتی در روسیه تأثیرات عمیقی بر الگوهای ازدواج و تشکیل خانواده داشته است. با کمبود مردان، به‌ویژه در گروه‌های سنی میانسال، بسیاری از زنان در یافتن شریک زندگی مناسب با مشکل مواجه می‌شوند.
این موضوع به کاهش نرخ ازدواج و افزایش تعداد خانواده‌های تک‌والد (معمولاً با سرپرستی زنان) منجر شده است. در برخی مناطق روستایی، این مشکل چنان شدید است که زنان مجبور به مهاجرت به شهرهای بزرگ‌تر برای یافتن همسر می‌شوند.
سیاست‌های دولت برای بهبود وضعیت جمعیتی
دولت روسیه در سال‌های اخیر تلاش‌هایی برای افزایش امید به زندگی، به‌ویژه در میان مردان، انجام داده است. برنامه‌هایی مانند کاهش مصرف الکل از طریق افزایش مالیات بر مشروبات الکلی و تبلیغات گسترده برای سبک زندگی سالم اجرا شده‌اند.
همچنین، بهبود خدمات درمانی و دسترسی به مراقبت‌های پزشکی در مناطق دورافتاده بخشی از این تلاش‌هاست. با این حال، این برنامه‌ها هنوز به طور کامل موفق نبوده‌اند و شکاف جنسیتی در امید به زندگی همچنان باقی است.
سیاست‌های تشویقی برای افزایش زادوولد
برای مقابله با کاهش جمعیت، دولت روسیه سیاست‌های تشویقی مانند پرداخت کمک‌هزینه به خانواده‌ها برای تولد فرزند دوم یا سوم را اجرا کرده است.
این سیاست‌ها، که به “سرمایه مادری” معروف هستند، به خانواده‌ها کمک مالی برای خرید مسکن یا آموزش فرزندان ارائه می‌دهند. با این حال، این اقدامات بیشتر بر زنان متمرکز بوده و تأثیر محدودی بر افزایش جمعیت مردان داشته است.
جدول مقایسه‌ای عوامل کاهش جمعیت مردان در روسیه
| عامل | توضیحات |
|---|---|
| جنگ‌ها | تلفات سنگین مردان در جنگ جهانی دوم و درگیری‌های نظامی بعدی |
| امید به زندگی | شکاف 10 ساله بین امید به زندگی مردان (68 سال) و زنان (78 سال) |
| الکل و سبک زندگی | مصرف بالای الکل و سیگار، منجر به بیماری‌های قلبی و مرگ زودرس |
| مهاجرت | خروج مردان جوان به دنبال فرصت‌های شغلی در خارج از کشور |
| مشکلات اقتصادی | تحریم‌ها و بی‌ثباتی اقتصادی، باعث مهاجرت و کاهش نرخ زادوولد |
جمع‌بندی
عدم تعادل جنسیتی در روسیه نتیجه ترکیبی از عوامل تاریخی، اجتماعی و اقتصادی است. جنگ جهانی دوم با تلفات عظیم مردان، نقطه شروع این شکاف بود و عوامل مدرن مانند مصرف الکل، سبک زندگی ناسالم، و مهاجرت مردان جوان این مشکل را تشدید کرده‌اند.
تفاوت در امید به زندگی بین مردان و زنان، که ناشی از رفتارهای پرخطر و فشارهای اجتماعی است، نیز نقش مهمی ایفا می‌کند. دولت روسیه با سیاست‌هایی مانند تشویق به زادوولد و بهبود خدمات درمانی سعی در کاهش این شکاف دارد، اما چالش‌ها همچنان باقی است.
اگر به دنبال پاسخ این سوال هستید که؛ چرا جمعیت روسیه کم است؟ حتما این مقاله را نیز دنبال کنید.
این عدم تعادل نه تنها بر جمعیت‌شناسی، بلکه بر الگوهای ازدواج، خانواده و حتی اقتصاد کشور تأثیر گذاشته است. درک این موضوع به ما کمک می‌کند تا تصویر روشن‌تری از پیچیدگی‌های جمعیتی در یکی از بزرگ‌ترین کشورهای جهان داشته باشیم.
