جالب است بدانید که ارزش پاسپورت‌ها در دنیا فقط یک دفترچه ساده سفر نیست، بلکه نمایانگر قدرت دیپلماتیک، روابط بین‌الملل و اعتبار جهانی هر کشور است. بعضی گذرنامه‌ها امکان سفر بدون ویزا به بیش از ۱۹۰ کشور را دارند، اما برخی دیگر فقط به تعداد انگشت‌شماری کشور اجازه ورود می‌دهند. همین تفاوت باعث می‌شود که از یک طرف پاسپورت ژاپن یا سنگاپور به‌عنوان قدرتمندترین شناخته شوند و از طرف دیگر افغانستان به‌عنوان بی‌ارزش‌ترین پاسپورت جهان در رتبه آخر قرار گیرد.
ضعیف‌ترین پاسپورت جهان
طبق آخرین رتبه‌بندی شاخص هنلی، پاسپورت افغانستان به‌عنوان ضعیف‌ترین پاسپورت جهان شناخته می‌شود. دارندگان این گذرنامه تنها امکان سفر به حدود ۲۶ کشور بدون ویزا یا با ویزای فرودگاهی را دارند. این موضوع به‌خوبی نشان می‌دهد که شرایط سیاسی و اقتصادی هر کشور چه‌قدر بر اعتبار پاسپورت شهروندانش اثر دارد. در واقع، همین محدودیت‌ها باعث شده بسیاری از رسانه‌ها از این گذرنامه با عنوان بی‌ارزش‌ترین پاسپورت دنیا هم یاد کنند.
شاخص پاسپورت هنلی چیست؟
Henley Passport Index یک رتبه‌بندی بین‌المللی است که بر اساس تعداد کشورهایی که دارندگان هر پاسپورت می‌توانند بدون ویزا یا با ویزای فرودگاهی به آن‌ها سفر کنند، گذرنامه‌ها را دسته‌بندی می‌کند. این شاخص هر سال به‌روزرسانی می‌شود و تصویر دقیقی از قدرت واقعی پاسپورت‌ها در جهان ارائه می‌دهد.
چرا پاسپورت بی‌ارزش می‌شود؟
وقتی می‌گوییم یک پاسپورت ضعیف است، یعنی اینکه امکانات سفر برای صاحبش خیلی محدود است؛ مثلا نیاز به ویزا برای اکثر کشورها، رد شدن درخواست ویزا، یا سختی در عبور از مرزها. عوامل موثر:
- ناپایداری سیاسی داخلی
کشورهایی که جنگ، درگیری داخلی، اعتراض‌های زیاد یا ضعف امنیت دارند، معمولاً اعتماد بین‌المللی کمی دارند. دیگر کشورها ممکن است صاحبان این گذرنامه‌ها را ریسک امنیتی بدانند و اجازه ورود یا مسافرت بدون ویزا را ندهند. - دیپلماسی ضعیف و روابط بین‌المللی محدود
اگر کشوری روابط سیاسی و دیپلماتیک قوی با کشورهای دیگر نداشته باشد یا توافق‌های ویزا متقابل (visa-waiver) را منعقد نکرده باشد، پاسپورت آن کشور قدرت عبور مرزی کمتری دارد. - اقتصاد ضعیف و درآمد پایین
کشورهای با درآمد پایین‌تر معمولاً امکانات مالی، سرمایه‌گذاری و ثبات اقتصادی کمتری دارند. کشورها غالباً از ورود کسانی که ممکن است به‌خاطر مشکلات اقتصادی نتوانند برگردند هراس دارند. این عامل باعث می‌شود درخواست ویزا برای این پاسپورت‌ها سخت‌تر قبول شود و فرصت‌های سفر کاهش یابد. - ریسک اقامت غیرمجاز یا درخواست پناهندگی زیاد
اگر تجاربی وجود داشته باشد که شهروندان یک کشور پس از ورود به کشور دیگر درخواست اقامت غیرقانونی داده‌اند، آن کشور برای گرفتن ویزای بدون پیش‌نیاز یا تسهیل سفر کمتر اعتماد می‌کند. این باعث می‌شود کشورها برای صاحبان آن گذرنامه سخت‌گیری بیشتری کنند. - سیاست خارجی نامطلوب یا تحریم‌ها
اگر یک کشور تحت تحریم باشد، یا سیاست خارجی‌اش با کشورهای مهم دنیا در تضاد باشد، اعتبار پاسپورتش کاهش می‌یابد. همچنین مشارکت در اتحادیه‌ها یا توافقات بین‌المللی می‌تواند کمک کند اعتبار پاسپورت افزایش یابد. - ماندن در رتبه‌بندی‌های پایین شاخص‌های جهانی و آسیب‌پذیری اجتماعی
فاکتورهایی مثل سطح فساد، شاخص توسعه انسانی (HDI)، امنیت داخلی، میزان جرایم و نحوه عملکرد سیستم قضایی هم نقش دارند. کشورهایی که در این شاخص‌ها عملکرد ضعیفی داشته باشند، معمولاً پاسپورتشان هم ضعیف‌تر ارزیابی می‌شود.
ارزش پاسپورت ایران
پاسپورت ایران در رتبه‌بندی جهانی 97 در میان کشورهای میانی رو به پایین قرار دارد. ایرانی‌ها بدون ویزا یا با ویزای فرودگاهی می‌توانند به حدود ۴۶ کشور سفر کنند. این عدد نشان‌دهنده محدودیت‌های سیاسی و اقتصادی است که بر روابط خارجی ایران سایه انداخته. البته همچنان در مقایسه با کشورهای پایین جدول، شرایط کمی بهتر است، اما فاصله زیادی با کشورهای قدرتمند دارد.
رتبه‌بندی پاسپورت‌های جهان 2025
ارزش پاسپورت‌ها بر اساس تعداد کشورهایی که بدون ویزا می‌توان به آن‌ها سفر کرد مشخص می‌شود. در سال ۲۰۲۵، ده کشور نخست دنیا شامل گذرنامه‌هایی هستند که امکان سفر به بیش از ۱۸۰ کشور را بدون نیاز به ویزا فراهم می‌کنند.
جدول رتبه‌بندی ۱۰ پاسپورت اول جهان + ایران و افغانستان
در سال ۲۰۲۵، بر اساس شاخص Henley Passport، کشورهایی در صدر جدول قرار دارند که دارندگان پاسپورتشان امکان سفر بدون ویزا یا با ویزای فرودگاهی به بیشترین تعداد کشورها را دارند. این امکان، نشان‌دهنده قدرت دیپلماسی، توافقات بین‌المللی و اعتبار کشور در سطح جهانی است.
جدول ۱۰ کشور اول + ایران + افغانستان
| رتبه | کشور | تعداد کشورهایی که بدون ویزا یا با ویزای ورود در مرز می‌توان به آن‌ها سفر کرد |
|---|---|---|
| 1 | سنگاپور | ۱۹۳ کشور |
| 2 | ژاپن | ۱۹۰ کشور |
| 2 | کره جنوبی | ۱۹۰ کشور |
| 3 | دانمارک | ۱۸۹ کشور |
| 3 | فنلاند | ۱۸۹ کشور |
| 3 | فرانسه | ۱۸۹ کشور |
| 3 | آلمان | ۱۸۹ کشور |
| 3 | ایتالیا | ۱۸۹ کشور |
| 3 | اسپانیا | ۱۸۹ کشور |
| 3 | ایرلند | ۱۸۹ کشور |
| 97 | ایران | امکان سفر به ۴۱ کشور بدون ویزا یا با ویزای ورود در مرز |
| 106 | افغانستان | کمترین امکان سفر بین کشورها؛ عنوان «بی‌ارزش‌ترین پاسپورت جهان» |
قدرت پاسپورت ایران در این رتبه‌بندی نشان می‌دهد که شهروندان ایرانی نسبت به دارندگان پاسپورت‌های اروپایی یا آسیای شرقی محدودیت‌های بیشتری دارند. در عین حال، افغانستان همچنان در پایین‌ترین رده باقی مانده و به‌عنوان بی اعتبار ترین پاسپورت دنیا شناخته می‌شود.
چرا سه پاسپورت اول جدول این‌قدر قدرتمندند؟
طبق به‌روزرسانی جولای ۲۰۲۵ هنلی، سنگاپور رتبه ۱ را دارد (دسترسی به ۱۹۳ مقصد)، و ژاپن و کرهٔ جنوبی مشترکاً دوم هستند (۱۹۰ مقصد). این برتری حاصل «مجموعه‌ای از سیاست‌ها»ست، نه یک عامل واحد.
سنگاپور
- دیپلماسی تراکنشی و فعال: انعقاد پی‌درپی توافق‌های معافیت ویزا با آسیا، اروپا و قاره‌های دیگر.
- استانداردهای مرزی سختگیرانه و اعتمادپذیری بالا: نرخ تخلف/اقامت غیرمجاز پایین، سیستم‌های کنترل مرزی دیجیتال و پاسپورت‌های بسیار امن.
- هاب هوایی و گردشگری: نقش چانگی و صنعت گردشگریِ منظم، کشورهای میزبان را به تسهیل ورود سنگاپوری‌ها مطمئن‌تر کرده است. (جایگاه #۱ در گزارش هنلی ۲۰۲۵) .
ژاپن
- روابط دیپلماتیک دیرپا و تصویر جهانی مثبت: شبکهٔ گستردهٔ توافق‌های دوجانبه، ثبات اقتصادی و فرهنگی.
- کنترل‌های سختگیرانه مسافر و نرخ‌های پایین overstay: معیار کلیدی برای اعتماد میزبان‌ها در برنامه‌های معافیت ویزا.
کرهٔ جنوبی
- قدرت اقتصادی و «نرم‌قدرت» فرهنگی: پیوندهای تجاری/آکادمیک و تصویر مطلوب جهانی (از K-culture تا فناوری).
- پاسخ‌گویی مرزی و صدور ای‌پاسپورت: ترکیبی که ریسک میزبان را پایین آورده و امضای معافیت‌های متقابل را تسهیل کرده است.
در همین بازه، چند کشور اروپایی نیز در رتبهٔ سوم با دسترسی ۱۸۹ مقصد قرار دارند (مانند فرانسه و آلمان) که به پشتوانهٔ عضویت در اتحادیه اروپا/منطقه شنگن از اثر شبکه‌ای گسترده‌ای بهره می‌برند.
تفاوت پاسپورت قوی و ضعیف در زندگی روزمره
یک پاسپورت قوی یعنی «اصطکاک کمتر در سفر»: صف ویزا ندارید یا خیلی کوتاه است، هزینه‌ها کمتر می‌شود و فرصت‌های بیشتری برای تحصیل، کار و شرکت در رویدادها دارید. در مقابل، پاسپورت ضعیف یعنی مدارک بیشتر، هزینه بالاتر، احتمال رد ویزا و زمان‌بر شدن برنامه‌ها. این اختلاف، هم کیفیت تجربه سفر را عوض می‌کند و هم بر شبکه‌سازی حرفه‌ای، دسترسی به بورسیه‌ها، و حتی برنامه‌ریزی خانوادگی اثر می‌گذارد. شاخص هنلی هم دقیقاً همین «دسترسی بدون ویزا/ویزا-در-بدور‌د» را معیار رتبه‌بندی قرار می‌دهد.
- هزینه و زمان: اخذ ویزا یعنی فرم‌ها، نوبت سفارت، ترجمه مدارک، بیمه و کارمزد—بار مالی/زمانی قابل‌توجهی که دارندگان پاسپورت‌های ضعیف مرتب تجربه می‌کنند.
- فرصت‌های تحصیلی و شغلی: ویزاهای تحصیلی/کاری برای برخی ملیت‌ها سخت‌تر صادر می‌شود، پس «قدرت پاسپورت» می‌تواند عملاً به دسترسی نابرابر به فرصت‌ها تبدیل شود.
- تحرک اضطراری و کنسولی: پاسپورت‌های قوی معمولاً پشتوانه کنسولی گسترده‌تر و مسیرهای ورود ساده‌تری در بحران‌ها دارند.
کشورهایی که بیشترین پیشرفت را ارزش پاسپورت داشته‌اند
چند کشور طی سال‌های اخیر با دیپلماسی فعال و توافق‌های ویزایی جهش کرده‌اند:
- امارات متحده عربی: در گزارش جولای ۲۰۲۵، امارات به رتبه ۸ رسید (دسترسی ۱۸۴ مقصد) و طی یک دهه بزرگ‌ترین جهش را در تاریخ شاخص ثبت کرد—نتیجه امتیازدهی متقابل، ویزا-در-بدور‌د و توافق‌های جدید.
- هند: ۲۰۲5 را با بزرگ‌ترین جهش سالانه پشت سر گذاشت و ۸ پله بالا آمد؛ نشانه‌ای از بهبود روابط و تسهیل‌گری ویزا.
- چین: با گسترش توافق‌های بدون ویزا و بازتر شدن سیاست‌ها، «به‌طور معنادار» جایگاهش بهتر شد.
- آفریقای جنوبی: پس از سال‌ها، دوباره به جمع ۵۰ پاسپورت برتر برگشت؛ نشانه‌ای از ترمیم تدریجی روابط و توافق‌های سفر.
نکتهٔ مشترکِ پیشروها: امضای موافقت‌نامه‌های معافیت ویزا، اعتبارسنجی قوی مرزی (overstay پایین)، صدور ای-پاسپورت‌های امن، و اقتصاد باثبات که ریسک مهاجرت غیرقانونی را در نگاه میزبان پایین می‌آورد.
در کنار این رتبه‌بندی‌ها، نکته جالب توجه این است که در کشورهای اروپایی، مثل آلمان، انواع پاسپورت های آلمانی شامل پاسپورت عادی، دیپلماتیک و خدماتی نیز وجود دارد که هرکدام امتیازات متفاوتی برای سفر دارند. از سوی دیگر، بسیاری از افراد در جست‌وجوی اخذ پاسپورت دوم از کشورهایی مانند دومینیکا هستند و همواره درباره مزایا و معایب پاسپورت دومینیکا بحث‌های زیادی مطرح می‌شود. حتی برای کسانی که به دنبال افزایش آزادی سفر هستند، این سؤال پیش می‌آید که اصولاً چند پاسپورت می توان داشت و قوانین هر کشور در این زمینه چه می‌گوید.
سخن آخر:
«پاسپورت چیزی فراتر از یک دفترچه سفر است؛ آینه‌ای از روابط سیاسی، ثبات اقتصادی و تصویر جهانی یک کشور. چه در صدر جدول باشی و چه در پایین‌ترین رده، دانستن ارزش پاسپورت یعنی شناخت جایگاه کشورت در جهان امروز. این آگاهی می‌تواند برای تصمیم‌های مهم زندگی، از تحصیل و مهاجرت گرفته تا سرمایه‌گذاری و حتی سفرهای ساده، الهام‌بخش باشد.»
