اگر دنبال یک جواب سرراست هستی، این را داشته باش: «بزرگترین» بسته به معیار فرق می‌کند؛ از شمارِ درخت تا ثبت جهانی، از وسعت صنعتی تا پروژه‌های توسعه‌ای. در ادامه با زبانی ساده و رفیقانه، دقیق و کاربردی توضیح می‌دهم کجای دنیا باید سراغ رکورددارها بروی و چرا جواب یک‌خطی همیشه کافی نیست. این راهنما برای کنجکاوهای سفر، اهلِ طبیعت، و پژوهشگرهای محتوا نوشته شده؛ هم به درد برنامه‌ریزی سفر می‌خورد، هم برای تولید محتوا و سئوی موضوعی. با هم می‌بینیم الاحساء در عربستان با میلیون‌ها نخل چه جایگاهی دارد، الچه در اسپانیا چرا میراث جهانی است، شرکت پالم‌کُو در سوماترا چطور مقیاس صنعتی را جابهجا کرده، و نخلستان‌های بم در ایران چه ویژگی‌هایی دارند. آماده‌ای؟ برویم سر اصل مطلب.
بزرگترین نخلستان جهان از نظرهای مختلف
اگر معیار، تعداد درخت باشد «الاحساء» عربستان با بیش از ۲٫۵ میلیون نخل، بزرگترین نخلستان خرمای جهان است؛ از نظر میراث جهانی، «نخلستان الچه» اسپانیا شاخص است؛ در مقیاس صنعتی پالم، مجموعه‌های PalmCo/PTPN IV در سوماترا پیشتازند؛ در ایران، پهنهٔ نخلستان‌های بم برجسته‌ترین است.
در خاورمیانه نیز رکورد تعداد نخل با «الاحساء» است.
بزرگترین نخلستان خرما (از نظر تعداد درختان)
الاحساء در عربستان سعودی یک واحهٔ عظیم با شبکهٔ قنوات و چشمه‌هاست که میلیون‌ها نخل خرما را تغذیه می‌کند. برای مسافران، بهترین فصل بازدید اواخر زمستان تا اوایل بهار است؛ هم هوا ملایم‌تر است، هم برداشت برخی ارقام آغاز می‌شود.
بزرگترین نخلستان خرما (از نظر تاریخی/ثبت جهانی یونسکو)
الچه (Palmeral de Elche) در اسپانیا نمونه‌ای کم‌نظیر از باغ‌ـ‌نظام‌های نخلِ دوران اسلامی در اروپا است؛ نخلستان‌ها به صورت قطعات منظم (huertos) و با آبیاری سنتی شکل گرفته و امروز هم قابل بازدید و مطالعه‌اند. برای پژوهشگران تاریخ منظر، الچه کلاس درس روباز است.
بزرگترین نخلستان پالم (از نظر مساحت صنعتی)
در مقیاسِ پالمِ روغنی، موضوع «مزرعه» و «شرکت» مطرح است: مجموعهٔ PalmCo/PTPN IV در سوماترا در اندونزی به‌عنوان یکی از پهنه‌های صنعتی یکپارچهٔ بسیار بزرگ شناخته می‌شود و معیار «مساحت تحت مدیریت» را جابهجا کرده است.
بزرگترین طرح توسعه نخل پالم (پروژهٔ در حال اجرا)
مرائوکه در پاپوآ در کشور اندونزی نماد مقیاس‌های نوین در پروژه‌های غذایی/انرژی است؛ طرحی عظیم که بارها دربارهٔ پیامدهای زیست‌محیطی و اجتماعی‌اش بحث شده است. برای تحلیلگران توسعهٔ پایدار، اینجا نقطهٔ داغِ مطالعهٔ تعارض‌هاست.
بزرگترین نخلستان خرما (در کشور ایران)
نخلستان بم در کرمان در کشور ایران، سال‌هاست با خرمای مضافتی (به خرمایی بم، خرمای مضافتی می‌گویند) و باغ‌های منظمش شناخته می‌شود. پهنهٔ نخلستان‌ها، نقش فرهنگی و اقتصادی پررنگی در شهر دارد و مسیرهای گردشگری کشاورزی هم شکل گرفته‌اند. اگر دنبال داستانِ «نخل و قنات و کویر» هستی، بم یک مقصد کامل است.
چرا «بزرگترین» یک جواب ندارد؟
معیار را که عوض کنی، رتبه‌ها جابهجا می‌شوند: تعداد درخت، مساحت، قدمت و ثبت جهانی، یا پروژه‌های توسعه‌ای. پس بهتر است ابتدا پرسش را دقیق کنیم: دنبال رکورد سفرمحور هستی یا مقیاس صنعتی یا میراث فرهنگی؟
مقایسه سریع در یک نگاه
| منظر مقایسه | نام و مکان | شاخص/عدد کلیدی | نکته متمایز |
|---|---|---|---|
| تعداد درختان خرما | الاحساء، عربستان | >۲٫۵ میلیون نخل | واحهٔ گسترده با شبکهٔ چشمه‌ها |
| میراث/ثبت جهانی | الچه، اسپانیا | چشم‌انداز تاریخی با آبیاری سنتی | نمونهٔ کم‌نظیر دوران اسلامی در اروپا |
| پالم صنعتی | PalmCo/PTPN IV، سوماترا | صدها هزار هکتار مدیریت‌شده | یکپارچگی زنجیرهٔ صنعتی |
| پروژهٔ توسعه‌ای | مرائوکه، پاپوآ | مقیاس میلیون‌ها هکتار | بحث‌های زیست‌محیطی و اجتماعی |
| نگاه ایران | نخلستان‌های بم، کرمان | پهنهٔ وسیع و برند مضافتی | پیوند نخل، قنات و بافت تاریخی |
چرا با وجود این‌که روغن پالم ضرر دارد تولید می‌شود؟
روغن پالم با وجود آنکه بارها به دلیل دارا بودن مقدار بالای چربی‌های اشباع مورد انتقاد قرار گرفته و مصرف بیش‌ازحد آن می‌تواند خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی ـ عروقی را افزایش دهد، همچنان یکی از پرمصرف‌ترین روغن‌های گیاهی جهان به شمار می‌آید. دلیل اصلی این جایگاه، نه خواص تغذیه‌ای آن، بلکه ویژگی‌های اقتصادی و صنعتی آن است.
نخست، قیمت پایین روغن پالم نسبت به سایر روغن‌های گیاهی مانند روغن زیتون یا کانولا موجب شده است که تولیدکنندگان صنایع غذایی، آن را به‌عنوان گزینه‌ای مقرون‌به‌صرفه برگزینند. دوم، پایداری حرارتی بالا این روغن در دماهای مختلف است که سبب می‌شود در صنایعی چون شیرینی‌پزی، فست‌فود و تولید مواد غذایی آماده، نقشی کلیدی ایفا کند؛ زیرا افزون بر تحمل حرارت، به بافت غذا تردی و به ماندگاری آن طول عمر بیشتری می‌بخشد. سوم، کاربرد چندمنظورهٔ صنعتی این محصول است؛ به‌گونه‌ای که تنها محدود به بخش خوراکی نیست و در تولید لوازم آرایشی، شوینده‌ها، داروها و حتی سوخت‌های زیستی نیز نقشی جدی دارد.
بدین‌سان، با وجود هشدارهای پزشکی، جایگاه اقتصادی و کارکردهای چندگانهٔ روغن پالم سبب شده است که تولید انبوه آن همچنان ادامه یابد و به سختی جایگزینی برای آن در مقیاس جهانی یافت شود.
روغن پالم از چه چیزی گرفته می‌شود؟
دو بخش اصلی میوهٔ نخل روغنی (Elaeis guineensis) منبع تولید است:
- گوشت میوه (pulp/flesh): روغن پالم اصلی از این بخش گرفته می‌شود.
- هستهٔ میوه (kernel): روغنی متفاوت به نام Palm Kernel Oil از این قسمت گرفته می‌شود که ترکیب شیمیایی‌اش نزدیک‌تر به روغن نارگیل است.
هر خوشهٔ میوه صدها میوهٔ کوچک شبیه خرما دارد که از آن‌ها این روغن استخراج می‌شود.
نکات کاربردی برای سفر و پژوهش
- بهترین زمان بازدید از الاحساء: زمستان تا اوایل بهار؛ ازدحام کمتر، هوای ملایم‌تر.
- در الچه مسیر «Route of El Palmeral» را برو؛ هم آموزشی است، هم عکاسی.
- دربارهٔ پالم صنعتی سوماترا، به‌جای بازدید میدانی، گزارش‌های اثرات اجتماعی/زیست‌محیطی را مرور کن.
- برای بم، برنامهٔ «گردشگری کشاورزی» را با بازدید از قنوات و کارگاه‌های بسته‌بندی خرما ترکیب کن.
