وقتی صحبت از سردترین نقاط زمین می‌شود، ذهنمان به سمت قطب شمال و قطب جنوب می‌رود؛ دو منطقه‌ای که با یخ، برف و سرمای استخوان‌سوز شناخته می‌شوند.
اما آیا تا به حال فکر کرده‌اید که کدام‌یک از این دو قطب واقعاً سردتر است؟ شاید تصور کنید هر دو به یک اندازه سرد هستند، اما حقیقت چیز دیگری است.
در این مقاله، به‌طور کامل بررسی می‌کنیم که چرا یکی از این دو قطب سردتر است، چه عواملی روی دمای آن‌ها تأثیر می‌گذارند و چه حقایق شگفت‌انگیزی پشت این تفاوت نهفته است. همراه تریپ تودی باشید تا سفری علمی به سردترین نقاط سیاره‌مان داشته باشیم.
قطب شمال و قطب جنوب کجا هستند؟
برای درک بهتر تفاوت‌های دمایی، ابتدا باید بدانیم این دو قطب دقیقاً کجا قرار دارند و چه ویژگی‌هایی دارند. قطب شمال، که به آن قطب شمال جغرافیایی یا قطب شمالگان (Arctic) هم می‌گویند، در اقیانوس منجمد شمالی واقع شده است.
این منطقه عمدتاً از یخ‌های شناور روی آب تشکیل شده و توسط خشکی‌هایی مثل کانادا، گرینلند، نروژ و روسیه احاطه شده است.
در مقابل، قطب جنوب، که در قاره جنوبگان (Antarctica) قرار دارد، یک خشکی عظیم است که با لایه‌های ضخیم یخ پوشیده شده.
این قاره هیچ ساکن دائمی انسانی ندارد و به دلیل موقعیت جغرافیایی‌اش، کاملاً از سایر قاره‌ها جدا افتاده است. این تفاوت در ساختار جغرافیایی، یعنی یخ شناور در برابر خشکی یخ‌زده، یکی از کلیدهای اصلی پاسخ به سؤالماست.
چرا ورود به قطب شمال ممنوع است؟
کدام قطب سردتر است؟
پاسخ کوتاه این است؛ قطب جنوب به‌طور قابل‌توجهی سردتر از قطب شمال است. میانگین دمای سالانه در قطب جنوب حدود منفی ۴۹ درجه سانتی‌گراد است، در حالی که در قطب شمال این عدد به حدود منفی ۳۰ درجه سانتی‌گراد می‌رسد.
در سردترین روزهای زمستان، دمای قطب جنوب می‌تواند تا منفی ۸۰ درجه سانتی‌گراد یا حتی پایین‌تر افت کند، در حالی که در قطب شمال به‌ندرت به زیر منفی ۴۵ درجه می‌رسد.
اما چرا این تفاوت وجود دارد؟ عوامل متعددی در این موضوع نقش دارند که در ادامه به آن‌ها می‌پردازیم.
چرا قطب جنوب سردتر است؟
دلایل سردتر بودن قطب جنوب ترکیبی از جغرافیا، ارتفاع، الگوهای جوی و حتی موقعیت زمین نسبت به خورشید است. بیایید این عوامل را یک‌به‌یک بررسی کنیم.
ارتفاع بالاتر در قطب جنوب
یکی از مهم‌ترین دلایل سردتر بودن قطب جنوب، ارتفاع آن است. قاره جنوبگان به‌طور متوسط در ارتفاع ۲۳۰۰ متری از سطح دریا قرار دارد و برخی مناطق آن حتی به ۴۰۰۰ متر هم می‌رسند.
این ارتفاع زیاد باعث می‌شود که هوا رقیق‌تر و سردتر باشد، زیرا هرچه از سطح دریا بالاتر می‌رویم، دما کاهش می‌یابد (تقریباً ۶.۵ درجه سانتی‌گراد به ازای هر ۱۰۰۰ متر).
در مقابل، قطب شمال عمدتاً در سطح دریا قرار دارد، زیرا یخ‌های آن روی اقیانوس شناور هستند. این تفاوت ارتفاع به‌تنهایی تأثیر بزرگی روی دمای این دو منطقه دارد.
خشکی در برابر اقیانوس
قطب جنوب یک قاره خشک و یخ‌زده است، در حالی که قطب شمال روی اقیانوسی از آب قرار دارد. آب اقیانوس، حتی اگر سرد باشد، گرمای بیشتری نسبت به خشکی ذخیره میکند و این گرما به‌تدریج به یخ‌های شناور و هوای بالای آن منتقل می‌شود. به همین دلیل، قطب شمال در مقایسه با قطب جنوب کمی گرم‌تر است.
عجایب شگفت‌انگیز قطب شمال را در مقاله لینک شده بخوانید!
خشکی قطب جنوب، به‌ویژه لایه‌های ضخیم یخ که گاهی تا ۴ کیلومتر ضخامت دارند، گرما را به‌خوبی ذخیره نمی‌کند و به‌سرعت سرد می‌شود. این ویژگی باعث می‌شود که جنوبگان به معنای واقعی کلمه یک یخچال طبیعی غول‌پیکر باشد.
انزوای جغرافیایی قطب جنوب
قطب جنوب به دلیل موقعیتش در جنوب زمین، توسط اقیانوس‌های پهناور احاطه شده و از سایر قاره‌ها دور است. جریان‌های اقیانوسی و بادی اطراف جنوبگان، به‌ویژه جریان گردابی قطب جنوب، مانند یک دیوار طبیعی عمل می‌کنند و مانع از ورود هوای گرم‌تر از مناطق استوایی به این قاره می‌شوند.
آیا در قطب جنوب انسان زندگی میکند؟
در مقابل، قطب شمال به خشکی‌های قاره‌ای نزدیک‌تر است و جریان‌های اقیانوسی گرم، مثل جریان گلف‌استریم، می‌توانند تا حدی گرما را به این منطقه منتقل کنند. این نزدیکی به مناطق معتدل‌تر باعث می‌شود که قطب شمال کمتر از قطب جنوب منزوی باشد.
الگوهای جوی و وزش باد
در قطب جنوب، پدیده‌ای به نام “گردباد قطبی” وجود دارد که جریان‌های هوای سرد را در اطراف قاره نگه می‌دارد و مانع از ورود هوای گرم‌تر می‌شود. این گردباد در زمستان‌های قطب جنوب بسیار قوی است و دما را به‌شدت پایین نگه می‌دارد.
در قطب شمال، چنین سیستم جوی قدرتمندی کمتر دیده می‌شود، و به همین دلیل، هوای سرد گاهی با جریان‌های گرم‌تر مخلوط می‌شود. این تفاوت در الگوهای جوی یکی دیگر از دلایل سردتر بودن قطب جنوب است.
زاویه تابش خورشید
هر دو قطب در طول سال دوره‌هایی از شب و روز قطبی را تجربه می‌کنند (شش ماه روز و شش ماه شب). اما به دلیل موقعیت جغرافیایی و انحنای زمین، زاویه تابش خورشید در قطب جنوب کمی متفاوت است.
آیا در قطب شمال پنگوئن وجود دارد؟
در جنوبگان، خورشید حتی در تابستان در زاویه‌ای بسیار پایین قرار دارد و گرمای کمتری به سطح زمین می‌رساند. این موضوع، همراه با بازتاب نور خورشید توسط یخ‌های سفید (اثر آلبدو)، باعث می‌شود که قطب جنوب گرمای کمتری جذب کند.
تأثیر تغییرات اقلیمی
تغییرات اقلیمی تأثیر متفاوتی روی این دو قطب داشته است. در قطب شمال، افزایش دمای جهانی باعث ذوب شدن سریع یخ‌های دریایی شده و این منطقه را آسیب‌پذیرتر کرده است. کاهش یخ‌ها حتی می‌تواند باعث گرم‌تر شدن قطب شمال شود، زیرا آب اقیانوس گرمای بیشتری جذب میکند.
در قطب جنوب، اگرچه برخی مناطق ساحلی شاهد ذوب یخ هستند، اما بخش‌های داخلی قاره همچنان بسیار سرد باقی مانده‌اند. این تفاوت نشان می‌دهد که قطب جنوب به دلیل ساختار جغرافیایی‌اش، مقاومت بیشتری در برابر گرمایش جهانی دارد.
نزدیکترین شهر و کشور به قطب شمال کدام است؟
چرا سردتر بودن قطب جنوب اهمیت دارد؟
درک تفاوت دمایی بین قطب شمال و قطب جنوب نه‌تنها از نظر علمی جذاب است، بلکه به ما کمک میکند تا تأثیرات تغییرات اقلیمی و نقش این مناطق در تعادل آب‌وهوای زمین را بهتر بشناسیم.
قطب‌ها مثل ترموستات سیاره ما عمل می‌کنند و هر تغییری در آن‌ها می‌تواند روی الگوهای جوی، سطح آب دریاها و حتی زندگی ما تأثیر بگذارد.
اگر روزی فرصتی برای سفر به این مناطق پیدا کردید، چه به‌صورت واقعی و چه در دنیای تخیل، حالا می‌دانید که قطب جنوب با سرمای بی‌رحمش شما را بیشتر به چالش می‌کشد!
اما چه قطب شمال را انتخاب کنید و چه قطب جنوب، هر دو با زیبایی‌های منحصربه‌فردشان، شما را شگفت‌زده خواهند کرد.
