خیلی از ما ایرانیها وقتی عکسهای سبز و پرباران اروپا را میبینیم یا اخبار بارندگیهای سنگین آنجا را میشنویم، تعجب میکنیم که چرا اینجا همیشه هوا خشکتر و بارش کمتر است؟ در واقع، تفاوت بارندگی بین اروپا و ایران خیلی زیاد است.
میانگین بارش سالانه در اروپا حدود ۸۰۰ تا ۹۰۰ میلیمتر است، در حالی که در ایران این عدد فقط حدود ۲۳۰ تا ۲۴۰ میلیمتر میرسد – یعنی تقریباً یک سوم اروپا! حتی در بهترین مناطق ایران مثل سواحل خزر، بارش به ۱۰۰۰ تا ۱۴۰۰ میلیمتر میرسد، اما بخشهای مرکزی و جنوبی کشور اغلب کمتر از ۲۰۰ میلیمتر باران میبارد.
این تفاوت فقط به موقعیت جغرافیایی مربوط نیست؛ عوامل مختلفی مثل جریانهای جوی، کوهها، دریا و نوع آب و هوا باعث شده اروپا پربارانتر باشد.
در این مقاله بهطور کامل بررسی میکنیم که چرا اروپا اینقدر باران و برف بیشتری دارد، چه عواملی دخیل هستند و این موضوع چه تأثیری روی زندگی روزمره ما گذاشته. اگر شما هم مثل خیلی از ایرانیها به این سوال فکر میکنید، با ما همراه باشید.
تفاوت آب و هوای اروپا و ایران؛ چرا اینقدر متفاوت است؟
اروپا و ایران هر دو در نیمکره شمالی قرار دارند، اما موقعیتشان نسبت به اقیانوسها و بادها کاملاً متفاوت است. اروپا بیشتر تحت تأثیر اقیانوس اطلس قرار دارد که رطوبت زیادی به همراه دارد.
در حالی که ایران در کمربند خشک و نیمهخشک جهان (بین ۲۵ تا ۴۰ درجه شمالی) واقع شده و از اقیانوسهای بزرگ دور است. این موقعیت باعث میشود ایران بیشتر تحت تأثیر بادهای خشک بیابانی باشد، اما اروپا بادهای مرطوب غربی را دریافت کند.
چرا در اروپا بیشتر باران میبارد؟
جواب اصلی در جریانهای جوی و موقعیت جغرافیایی است. اروپا بهخصوص بخش غربی و شمالیاش، مستقیماً در مسیر بادهای غربی (وسترلی) قرار دارد که از روی اقیانوس اطلس میآیند.
این بادها رطوبت زیادی از دریا برمیدارند و وقتی به خشکی میرسند، باران میبارند. علاوه بر این، جریان گرم گلف استریم (Gulf Stream) آبهای اطلس را گرم میکند و رطوبت بیشتری تولید میکند.
در مقابل، ایران بیشتر تحت تأثیر کمربند پرفشار جنبحارهای (Subtropical High) است که در تابستان هوا را خشک میکند و در زمستان هم سامانههای بارشی کمتری به آن میرسند. سامانههای بارشی اصلی ایران از مدیترانه و دریای سیاه میآیند، اما اغلب قدرتشان تا رسیدن به مرکز کشور کم میشود.
نقش کوهها در تفاوت بارندگی اروپا و ایران
کوهها یکی از مهمترین عوامل هستند. در اروپا، رشتهکوههایی مثل آلپ، پیرنه و کارپات باعث میشوند ابرها بالا بروند و باران بیشتری ببارند (پدیده اوروگرافیک). مثلاً در غرب اروپا، بادهای مرطوب از اطلس به کوهها برخورد میکنند و بارش سنگین ایجاد میشود.
در ایران هم کوههای البرز و زاگرس نقش مشابهی دارند، اما جهت بادها متفاوت است. بادهای مرطوب از شمال (خزر) به البرز میرسند و باران زیادی در شمال میبارند، اما وقتی از کوهها عبور میکنند، به فلات مرکزی میرسند که خشکتر است.
زاگرس هم بارش غربی ایران را افزایش میدهد، اما بخشهای شرقی و مرکزی کشور در سایه بارانی (Rain Shadow) قرار میگیرند و بارش خیلی کمی دارند.
مقایسه بارش سالانه در کشورهای مختلف اروپا و ایران
برای اینکه بهتر متوجه تفاوت شویم، یک جدول مقایسهای آماده کردیم (بر اساس آمار میانگین بلندمدت تا سال ۲۰۲۴):
| کشور/منطقه | میانگین بارش سالانه (میلیمتر) | توضیح کوتاه |
|---|---|---|
| ایران (کل کشور) | ۲۳۰–۲۴۰ | خشک و نیمهخشک، کمربند خشک جهان |
| سواحل خزر (ایران) | ۸۰۰–۱۴۰۰ | مرطوبترین منطقه ایران |
| فلات مرکزی ایران | کمتر از ۲۰۰ | بسیار خشک |
| فرانسه | ۸۵۰–۱۰۰۰ | تحت تأثیر اطلس |
| انگلستان | ۹۰۰–۱۲۰۰ | باران مداوم، بادهای غربی |
| آلمان | ۷۰۰–۹۰۰ | بارش یکنواخت |
| ایتالیا (شمال) | ۸۰۰–۱۲۰۰ | تأثیر آلپ و مدیترانه |
| نروژ | ۱۰۰۰–۲۰۰۰ | مرطوبترین در اروپا |
| اسپانیا (جنوب) | ۴۰۰–۶۰۰ | مدیترانهای، تابستان خشک |
همانطور که میبینید، حتی مناطق مدیترانهای اروپا (مثل جنوب اسپانیا) بارش بیشتری نسبت به مرکز ایران دارند.
تأثیر جریانهای جوی بر بارندگی
جریانهای جوی اصلی که بارندگی را کنترل میکنند، در اروپا و ایران متفاوت عمل میکنند:
- در اروپا: بادهای غربی (Westerlies) و جریان گلف استریم رطوبت را از اطلس میآورند. سامانههای کمفشار (Cyclones) مدام از غرب به شرق حرکت میکنند و باران میبارند.
- در ایران: سامانههای بارشی عمدتاً از مدیترانه میآیند، اما اغلب ضعیف میشوند. فرابار سیبری در زمستان هوا را خشک میکند و مانع بارش زیاد میشود. همچنین، پدیده النینو و لانینا تأثیر متفاوتی دارند؛ النینو گاهی بارش ایران را افزایش میدهد، اما در اروپا تأثیر کمتری دارد.
آب و هوای مدیترانهای در مقابل آب و هوای قارهای
بخش زیادی از جنوب اروپا آب و هوای مدیترانهای دارد: تابستان گرم و خشک، زمستان معتدل و بارانی. اما بخش شمالی و غربی اروپا آب و هوای اقیانوسی یا قارهای مرطوب دارد که بارش در تمام سال پخش است.
در ایران، بخشهای غربی و شمالی آب و هوای مدیترانهای یا نیمهخشک دارند، اما فلات مرکزی قارهای خشک است. تفاوت اصلی این است که در اروپا، رطوبت اقیانوسی همیشه وجود دارد، اما در ایران، پرفشار جنبحارهای تابستانها را خشک میکند.
سوالات احتمالی
چرا در ایران باران کمتر میبارد؟ ایران در کمربند خشک جهان قرار دارد و بادهای مرطوب اصلی به آن نمیرسند. کوهها هم در برخی مناطق بارش را مسدود میکنند.
آیا تغییرات اقلیمی بارندگی ایران را کمتر کرده؟ بله، گرمایش جهانی فصل خشک را طولانیتر کرده و بارشها را نامنظمتر میکند. در سالهای اخیر، بارش ایران حدود ۲۰–۳۰ درصد کمتر از میانگین بلندمدت بوده.
کدام شهرهای اروپا بیشترین باران را دارند؟ شهرهایی مثل برگن در نروژ (بیش از ۲۰۰۰ میلیمتر)، گلاسکو در اسکاتلند و بخشهایی از سوئیس.
چرا شمال ایران باران بیشتری دارد؟ بهخاطر نزدیکی به دریای خزر و بادهای شمالی مرطوب که به البرز برخورد میکنند و باران میبارند.
آیا میتوان بارندگی اروپا را به ایران منتقل کرد؟ خیر، این جریانهای جوی طبیعی هستند و قابل کنترل نیستند. راهحل در مدیریت بهتر آب و صرفهجویی است.
چرا اروپا سبزتر و پربارانتر به نظر میرسد؟
در نهایت، ترکیب موقعیت جغرافیایی کنار اقیانوس اطلس، بادهای مرطوب غربی، کوههای مناسب برای ایجاد بارش اوروگرافیک و نبود کمربند خشک جنبحارهای باعث شده اروپا بارش بیشتری داشته باشد.
ایران بهخاطر قرار گرفتن در کمربند خشک، فاصله از اقیانوسها و سایه بارانی کوهها، بارش کمتری دریافت میکند. البته بخشهایی مثل شمال ایران هم باران خوبی دارند، اما در کل تفاوت چشمگیر است.
این موضوع فقط یک مسئله جغرافیایی نیست؛ کمبود بارش باعث شده مدیریت آب در ایران چالشبرانگیزتر باشد و نیاز به صرفهجویی و برنامهریزی بیشتری داشته باشیم.
